Wist je dat ultrabewerkt voedsel, zoals een brood met wel 25 ingrediënten, ontworpen is om verslavend te zijn? Voedingshoogleraar Jaap Seidell legt uit wat ultrabewerkt voedsel precies is, waarom het zo verslavend is, en waarom er zo weinig controle op is.
Het wat en waarom van ultrabewerkt voedsel
Ultrabewerkt voedsel is eten en drinken waar veel aan is toegevoegd: suiker, vet, zout, kleur- en smaakstoffen, noem maar op. Het zijn vaak toevoegingen die het product wat lekkerder en meer smeuïg moeten maken. Een voorbeeld is supermarktbrood dat vaak wel 25 ingrediënten bevat, terwijl je voor een zuurdesem- of volkorenbrood maar vier ingrediënten nodig hebt: gist, water, zout en meel. Wanneer een product veel ingrediënten of moeilijk uitspreekbare namen heeft, raadt Seidell aan om naar een alternatief te kijken met minder ingrediënten waarvan je de ingrediënten kent.
Het verschil tussen bewerkt en ultrabewerkt voedsel zit in de mate van bewerking. Over het algemeen worden de producten die we rechtstreeks koken, snijden of invriezen (behalve ijs en pizza) minimaal bewerkt voedsel genoemd. Bij ultrabewerkt voedsel zitten er echt tien tot vijftien bewerkingslagen overheen. Ultrabewerkt voedsel heeft als kenmerk dat je het zelf bijna niet zou kunnen maken in de keuken door het aantal en het soort ingrediënten.
De verslavende factor van ultrabewerkt voedsel
Ultrabewerkt voedsel is vaak ontworpen om het beloningssysteem in ons brein te activeren. Fabrikanten zijn eindeloos bezig met de juiste verhoudingen, bijvoorbeeld hoeveel zout ze in chocolade met karamel en zeezout moeten doen. Na het eten van zo'n product komt er dopamine vrij: een stofje dat je een fijn gevoel geeft. Dat is de reden dat mensen het moeilijk vinden om ineens heel gezond te eten. Fabrikanten en supermarkten hebben het mensen bovendien nóg moeilijker gemaakt door deze producten te leggen op plekken waar mensen gevoelig zijn voor impulsieve aankopen, zoals bij de kassa.
Volgens Seidell is de reden simpel: het verkoopt. Grote voedingsmiddelenfabrikanten willen zoveel mogelijk verkopen en dat doen ze door hun product zo lekker - en verslavend - mogelijk te maken. De aandeelhouders van deze bedrijven willen dat hun verkoopcijfers omhoog gaan, omdat zij er op die manier ook veel geld aan verdienen. Dat systeem gaat meer over winstbejag dan over de gezondheid van de consument.
De discussie over ultrabewerkt voedsel is gestart door wetenschappers, niet door fitgirls of voedsel-influencers. Wetenschappers hebben aan de bel getrokken toen ze zagen dat mensen massaal wilden stoppen met het consumeren van ongezonde levensmiddelen, maar dat niet konden omdat ze constant werden verleid tot ongezonde keuzes. Seidell ziet juist dat de 'voedselfreaks' vaker ultrabewerkt voedsel aansporen, zoals supplementen. In bepaalde voedingssupplementen zitten alleen maar synthetische ingrediënten, daar is niks natuurlijks aan.
Het gebrek aan controle op ultrabewerkt voedsel
Er is weinig controle op de mate van verslaving van voedsel. Wel is er veel controle op voedselveiligheid. Dus er wordt streng gekeken naar verontreiniging in je voedsel, maar de hoeveelheid suiker, vet en zout wordt niet gecontroleerd. Er is geen instantie die bijvoorbeeld zegt: deze middelen zijn niet geschikt voor kinderen door het hoge suikergehalte. Seidell pleit voor de oprichting van zulke instanties.
Overheidsbeleid en de verantwoordelijkheid van de consument
De overheid vindt dat het de verantwoordelijkheid van de consument is. Zij wijzen ons op het Voedingscentrum en de Schijf van Vijf. Als je je daar als consument niet aan houdt, is dat je eigen schuld. Maar Seidell is het daar niet mee eens. Mensen hebben het moeilijk door de verleidingen in de supermarkt en door de samenstelling van de producten. Vooral bij kinderen, die nog niet het vermogen hebben om de langetermijneffecten af te wegen voor hun gezondheid, is dit problematisch.
De noodzaak van duidelijke verpakking
Seidell vindt dat het risico van ultrabewerkt voedsel duidelijker op de verpakking moet staan. In Nederland hebben we nu de Nutri-Score, die niet kijkt naar de mate van bewerking. In Frankrijk is echter een symbool voor extra bewerkt voedsel in de maak. Dat zou in Nederland pas in 2024 officieel worden ingevoerd. Seidell pleit voor eerlijkere etiketten, waarop duidelijk staat dat het om een ultrabewerkt product gaat.
